Горацкі гісторык Уладзімір Ліўшыц напісаў дзве кнігі пра Дрыбін

Гісторык Уладзімір Ліўшыц падрыхтаваў да друку дзве новыя кнігі. На гэты раз яны прысвечаны гісторыі і вядомым землякам Дрыбінскага раёна. Мы вырашылі даведацца ў аўтара падрабязнасці.

- Уладзімір Майсеевіч, вы падрыхтавалі да выдання "Скрыжаванні Дрыбінскі гісторыі" (кароткі гісторыка-эканамічны нарыс) і "Гонар і слава Дрыбінскай зямлі". Чаму на гэты раз вашы кнігі прысвечаны не Горкам, а нашым суседзям?

- Дрыбін перыядычна уваходзіў у Горацкі раён, таму ў мяне, натуральна, збіраліся і адкладаліся матэрыялы па гісторыі суседняга раёна. Больш дэталёва я стаў вывучаць гісторыю Дрыбіншчыны падчас падрыхтоўкі да выдання кнігі "Памяць. Дрыбінскі раён". Тады я ўзначальваў навукова-даследчую групу работнікаў Горацкага гісторыка-этнаграфічнага музея (туды ўваходзіў і былы кандыдат тэхнічных навук, дацэнт БДСГА И.М.Стальмашонак), якая рыхтавала гэтае выданне да публікацыі.

Асабіста мной было падрыхтавана 15 артыкулаў. Улічваючы, што яны былі прысвечаны гісторыі Дрыбіна з самых старажытных часоў да цяперашняга часу, я вырашыў іх скараціць, перавесці на рускую мову і апублікаваць асобна.

- Чаму кніга называецца "Скрыжаванні..."?

- Таму што гісторыя Дрыбіна звязана з найважнейшымі падзеямі нашай краіны. Пры гэтым нязначны аб'ём кнігі запатрабаваў з мноства падзей, якімі багатая гісторыя Дрыбіншчыне, вылучыць самыя галоўныя - тыя, што пакінулі след для нашчадкаў. Таму ў кнігі ёсць яшчэ падзагаловак - кароткі гісторыка-эканамічны нарыс.

Хачу адзначыць, што шлях Дрыбіна ад простай вёсачкі да раённага цэнтра быў цярністы. А гэты населены пункт вядомы з XVI стагоддзя, тады ён уваходзіў у Мсціслаўскае ваяводства Вялікага княства Літоўскага.

Згадваецца ён падчас Паўночнай вайны 1700-1721 г.г., калі ў Дрыбіне і Расна размяшчаліся рускія войскі. З 1772 года населены пункт - у складзе Мсціслаўскай правінцыі Расійскай імперыі, з 1777 г. - мястэчка Чавускай акругі, а ў 1784 г. зрабіўся цэнтрам маёнтка Цэханавецкіх.

З 1880 г. Дрыбін - цэнтр воласці Чавускага павета. У 1924 годзе ён стаў раённым цэнтрам, але ўжо ў 1935 годзе раён быў скасаваны. Праўда, у 1939-м раён быў адноўлены. У 1959 годзе Дрыбін зноў пазбавіўся свайго статусу і стаў цэнтрам сельсавета ў Горацкім раёне. У 1986 г. здарылася аварыя на Чарнобыльскай АЭС: у Дрыбін і іншыя вёскі рэгіёну пачалі перасяляць бежанцаў. І ў 1989 годзе Дрыбін зноў стаў райцэнтрам, а ў 1997 годзе атрымаў статус пасёлка гарадскога тыпу.

- Якія матэрыялы былі выкарыстаныя пры напісанні кнігі?

- У асноўным гэта архіўныя і апублікаваныя артыкулы, асабісты архіў, інфармацыя з сайтаў "Дрыбінскі раённы выканаўчы камітэт", "Дрыбінскі гісторыка-этнаграфічны музей", "Дрыбінская раённая цэнтральная раённая бібліятэка", звесткі з інтэрнэту.

- Ці адлюстраваны ў кнізе занятак жыхароў Дрыбіна шапавальствам?

- Вядома, у кнізе паказана, што насельніцтва займалася шматлікімі промысламі, і асабліва славіліся дрыбінскія шапавалы, пра іх распавядаецца больш падрабязна. Праўда, у мяне ёсць свая версія паходжання іх мовы - "Дрыбінскага лемезеня".

Тэрмін "лемезень" згодна этымалагічнага слоўніка рускай мовы Макса Фасмера пазначае "патаемная гаворка", ён запазычаны з габрэйскай мовы ідыш - leimaden. Катруха - так называлі шапкі. Адсюль мова шапавалаў (катрушніцкі лемезень). Лічыцца, што ім карысталіся, каб зберагчы прафесійныя сакрэты. Таксама майстрам было лягчэй весці размовы паміж сабой, дамаўляцца аб цане на вырабы, аб умовах пражывання ў арэндаваным жытле. Гэтая мова адносіцца да тыпу таемных, прафесійных моў, нароўні з мовамі лірнікаў, злодзеяў, жабракоў і г.д. Чаму такія мовы не прыдумалі рамеснікі іншых спецыяльнасцяў? Хутчэй за ўсё таму, што яны працавалі звычайна дома. Ёсць меркаванне, што дрыбінскія шапавалы прыдумалі гэтую мову, якая ўключае больш за 900 слоў, але на наш погляд, гэта было не зусім так. Мова была запазычаны разам з рамяством.

Лічыцца, што першым "катрушніцкі лемезень" пачаў даследаваць Е.Р.Раманаў. Аднак я знайшоў, што яшчэ раней гэтую з'яву вывучаў гісторык і этнограф Ф.Нікалайчык. Ён ў 1890 годзе ў "Кіеўскай даўніне" апублікаваў артыкул, у якім давёў, што мова шапавалаў шмат у чым падобны з ​​мовай лірнікаў (слепакі-музыкі, якія хадзілі і гулялі на кірмашах). У гэтым артыкуле навуковец прыводзіць слоўнік шапавалаў вёскі Новы

Ропск, якое знаходзіцца ў Клімаўскім раёне Бранскай вобласці Расіі. Я прааналізаваў яго і ўбачыў, што многія словы расійскіх і дрыбінскіх шапавалаў супадаюць. Такім чынам, катрушніцкі лемезень паўстаў не ў Дрыбіне, але мясцовае насельніцтва стварыла шмат новых слоў і тым самым ўнесла свой важкі ўклад у развіццё і ўдасканаленне гэтай прафесійнай мовы.

- А што ўяўляе сабой другая кніга?

- У ёй сабраны біяграфічныя дадзеныя аб Героях Савецкага Саюза і Сацыялістычнай Працы, аб ураджэнцах Дрыбінскага раёна, якія ўганараваны званнем Заслужанага работніка, а таксама прыведзены звесткі пра сябраў Саюза пісьменнікаў і мастакоў.

- Чытачоў таксама чакаюць адкрыцці і новыя імёны?

- Акрамя тых біяграфій, якія змешчаны ўжо ў кнізе "Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Дрыбінскага раёну", знойдзеная інфармацыя пра Арона Давідавіча Каца, які нарадзіўся ў в.Расна і ў гады Вялікай Айчыннай

вайны атрымаў званне генерал-маёра інжынерна-танкавай службы. Быў узнагароджаны ордэнамі Леніна, Чырвонага Сцяга, Айчыннай вайны I ступені, Чырвонай Зоркі. У 1950 г. быў арыштаваны і асуджаны як член Габрэйскага антыфашысцкага камітэта і толькі ў 1956 годзе - рэабілітаваны. Пра Сяргея Пятровіча Папкова з в.Расна, які ў 2014 г. прызначаны міністрам сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь і яму прысвоена званне Заслужаны сувязіст. Пра Захара Рыгоравіча Балашова з в.Стары Дрыбін, прафесара, доктара геолага-мінералагічных навук, аднаго з найбуйнейшых айчынных палеантолагаў, знаўцы раннепалеазойскіх (перыяд мае працягласць каля 160 млн. гадоў) галаваногіх малюскаў.

Акрамя гэтага, знойдзены звесткі пра Аляксандра Іванавіча Гаўрылава з в.Сласцёны, прафесара, доктара ветэрынарных навук, Нахіма Нахманавіча Ліпчына з в.Чэрнеўка, прафесара, доктара тэхнічных навук,

Мікалая Іванавіча Юрчанка з в.Мокрадзь, прафесара, доктара медыцынскіх навук, Заслужанага ўрача Расіі.

Думаю, чытачам будзе цікава ведаць і пра Рыгора Ізраілевіча Цэйтліна з в.Чэрнеўка, заслужанага мастака Расіі; пра двух членаў Саюза пісьменнікаў Беларусі - Уладзіміра Фаміча Ермалаева з в.Галавачы і Уладзіміра Іванавіча Маліноўскага з в.Цёмны Лес. Апошні - прафесар, кандыдат гістарычных навук, у 2009 годзе ён апублікаваў раман "На скрыжаваннях лёсу".

Што тычыцца нашага земляка, вядомага пісьменніка Барыса Казанава з в.Расна, аўтара дзясятка кніг і сцэнарыяў, які ў 2006 годзе стаў уладальнікам Нацыянальнай прэміі Расіі "Залатое пяро Русі" ў намінацыі "Проза", то я ведаў, што ён з 1995 года жыў ў Ізраілі, і больш за дзесяць гадоў шукаў яго. Але толькі ў пачатку 2017 года ўдалося атрымаць інфармацыю, што Барыс Казанаў жыў недалёка ад мяне - у горадзе Кацрын. Сустрэцца не атрымалася - 3 лістапада 2016 года ён памёр.

- З якімі цяжкасцямі вы сутыкнуліся пры напісанні гэтых кніг?

- Не пра ўсіх ўдалося знайсці звесткі. Можа быць, хтосьці можа дапамагчы знайсці дадзеныя аб заслужаных настаўніках БССР: Марыі Мікалаеўне Фядосенка, якая працавала загадчыцай Барадзенкаўскай пачатковай школы да 1981 году; а таксама Алімпіядзе Адамаўне Пшэрадоўской, якая працавала настаўніцай у Дрыбінскай сярэдняй школе. Апошняй гэтае высокае званне было прысвоена ў 1939 годзе.

На жаль, я не змог адшукаць фатаграфіі Валянціны Ягораўны Расянковай з в.Юраўка, доктара сельскагаспадарчых навук, заслужанага работніка сельскай гаспадаркі; Таццяны Мітрафанаўны Савельевой з в.Бестрань, доктара псіхалагічных навук; Сцяпана Георгіевіча Сарокіна з в.Малое Заполле, кандыдата ваенных навук; Вячаслава Ігнатавіча Бараноўскага з в.Вуглы, заслужанага настаўніка БССР.

- Якую мэту вы ставілі пры напісанні гэтых кніг?

- Гэта імкненне абудзіць цікавасць жыхароў Дрыбіна і раёна да гісторыі свайго краю, што на нашу думку дазволіць зразумець сувязь гісторыі і сучаснасці і будзе спрыяць беражлівым адносінам да помнікаў гісторыі і гістарычнай памяці.

- Як можна будзе набыць гэтыя кнігі?

- Для гэтага неабходна даць папярэднюю заяўку па адрасе: Lwm46@mail.ru

Гутарыў Андрэй Бараўко.

Паводле https://horki.info